NFT’lerin Fikri Mülkiyet Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Blockchain teknolojisinin ürünlerinden NFT (Non-Fungible Token) 

A.  NFT’ler ve NFT Teknolojisi

Blockchain sisteminin son ürünlerinden birisi olan NFT’ler (Non-Fungible Token) olarak, “değiştirilemez token” olarak çevirilebilir. NFT teknolojisi, çalışma sistemi olarak kripto paralardan bazı farklılıklar arz etmekte ve bu farklılıklar da NFT’lerin aşağıda bahsedeceğimiz alanlarda da kullanılabilmesine imkan sağlamaktadır.

NFT’lerin normal kripto varlıklardan farkı, değiştirilemez, özgün(tekil) dijital varlıklar olmasıdır. Bildiğimiz gibi kripto paraların arzı, akıllı sözleşmesine göre belirli miktarlarda gerçekleştirilmekte ve milyonlarca kişi o kripto paraya sahip olabilmektedir. Fakat NFT’ler ise akıllı sözleşmesindeki imkan vasıtası ile, bir tek adet üretilebilmektedir. Üretilen tek adet NFT de blockchain kayıt sistemine girdiği için değiştirilememekte ve kopyalanamamaktadır. Değiştirilemezlik ve kopyalanamazlık ise bize birçok avantaj sunmaktadır. Bu avantajlar da en başta dijital varlıkların daha kolay alışverişinin yapılabilmesini ve en fazla da sanat eserlerinin eser sahiplerinin olduğunu kanıtlayabilmesine yol açmıştır.

B.  NFT’lerin Sunduğu Avantajlar

NFT’lerin sunduğu avantajları şu şekilde belirtebiliriz:

1. Değiştirilememezlik ve kopyalanamazlık sebebi ile sahipliğin kanıtlanabilmesi

2. Blockchain teknolojisi sebebi ile takip edilebilirliğin sağlanması

3. Tek adet üretilebilmesi sebebi ile dijital nadirlik ve orjinalliğe imkan vermesi

4. Dijitalliğin sağladığı fayda ile tüm Dünya’da eşten eşe bağlantıyı sağlayabilmesi

Bu 4 öne çıkan özellik, NFT’lerin özellikle sanat alanında kullanılabilmesini ve Sanatçılar ile Sanat severlerin ilgi göstermesine yol açmıştır. Yazımızın konusu da bu anlamda önemlidir.

C.  NFT’lerin Sanatta Kullanım Alanları

NFT’ler, aşağıda daha ayrıntılı inceleyeceğimiz üzere asıl itibariyle kodlardan ibaret olsa da, sanat eserleri blockchain yapısında şifrelendiğinde, o eserler uçtan uca alıcı cüzdanlarına geçebilmektedir. Bu anlamda NFT’lerin sanatta aşağıdaki alanlarda kullanılabildiği söylenebilir:

• Resim
• Müzik
• Video
• Fotoğraf
• 3D Görseller
• Diğer

D.  NFT’lerin Sanat Eserliği Durumu

NFT’ler ile resimler, müzikler, videolar blockchain sistemi ile çalışan ağlara NFT pazaryerleri aracılığı ile yüklenebiliyor ve alıcılar beğendikleri, değerleneceğini düşündükleri eserleri kendi cüzdanlarına taşımak için ödemeler gerçekleştirmektedirler.

Fikri mülkiyet hukuku açısından değerlendirir iken NFT’nin çalışma sistemini de anlamamız gerekmektedir. Yüklenen resim, müzik token’a dönüştürülür (koda dönüştürülür), aynı zamanda fotoğrafı da dijital olarak sisteme yükleyip, uçtan uca (P2P) aktarımı sağlanır. Fikri mülkiyet hukuku açısından değerlendirirken de NFT’leri bu yönden bakmamız gerekecektir.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na baktığımızda, “Eser” şu şekilde tanımlanmıştır:

     FSEK m.1/b-a: Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri…”

Burada bir ürünün eser sayılması için 3 şart koyulmuştur:

• Sahibinin hususiyetini taşımak,
• İlim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eseri olmak,
• Fikri veya sanatsal çalışma sonucu olmak.

Bu kapsamda bir blockchain sistemine yüklenen NFT’ler de, yukarıdaki 3 şartı sağladığı takdirde Türk Hukuku bağlamında “Eser” olarak sayılacaktır.

Nasıl ki yağlı boya ile çizilen bir resim, eser olarak sayılmaktadır, bilgisayardan çizilmiş veya fiziki eserin dijital ortama aktarılmış ve NFT’ye dönüştürülmüş hali de eser kapsamında sayılacaktır.

E.   NFT Eserlerin Fikri Haklar Bakımından Korunması

Bahsettiğimiz gibi NFT’ler de yukarıdaki şartları taşıdığı durumda fikri mülkiyet hukuku bakımından eser kapsamında korunacaktır. Burada önem arz eden hususlardan birisi ise, bu korumanın kapsamıdır.

Burada önemli olan ilk soru şudur ki, NFT’yi satın alan bir kullanıcı, telif haklarını devralmakta mıdır?

1.    Genel Olarak Telif Hakları ve NFT Satın Almanın Telif Haklarına Etkisi 

Öncelikle telif hakları dediğimiz haklar, eserin sadece fiziki veya dijital varlığı olmayıp, hukuktaki süjelerden birisi olan bir süjedir, belli bir durumda yetki ve izni veren bir kazanımdır. Bu kapsamda da bu kazanımın başkasına devri de, hem ona sahip olanın hem de devredilecek kişinin aralarındaki ayrı bir sözleşme/anlaşma ile olmalıdır.

Konuya bu açıdan baktığımız zaman, örneğin Leonardo Da Vinci’nin bir eserini satın alan birisi veya bir Ara Güler’in fotoğrafını satın alan birisi, bu eser üzerindeki telif haklarına sahip olacak mıdır? Dolaylı olarak yukarıda belirttiğimiz gibi NFT satın alışlarında ayrıca telif hakları devredilmediği sürece, Eserleri satın alan birisi, telif haklarına sahip olamayacak, eser üzerinde sadece bir kullanma hakkı elde edecek, aslın maliki olacaktır. Burada da tabi ki doğrudan dijital eserler ile, fiziki eserlerin fotoğraflarının NFT’ye dönüştürülmesi durumu ayrılacaktır.

1. Dijital eserlerde eserin kendisi NFT’ye dönüşmüş olacak ve bu şekilde özellikle IPFS kullanan NFT marketlerde metadata da akıllı sözleşmede kanıtlanabileceği için, alıcı aslın maliki olacaktır.
2. Fiziki eserlerin fotoğraflarının NFT’ye dönüştürülmesi halinde ise, alıcılar sadece o fotoğraf üzerinde kullanma hakkı elde edecek ve aslın sahibi olabilecek olup, fiziki eserin de maliki olamayacaklardır. Bunun için akıllı sözleşmede/sözleşmede ayrı bir hüküm olması gerekmektedir.

Bu bakımdan da NFT eserleri satın alan kişi, eğer ki şartlarına uygun yapılmış aralarındaki sözleşmede(veya akıllı sözleşmede) buna ilişkin bir hüküm yok ise, sadece kodları veya (akıllı sözleşmenin yapısına göre) ve eser metadatalarının üzerinde sahiplik kuracaktır. Eser üzerindeki telif hakları,eseri ilk oluşturan Sanatçı üzerinde kalmaya devam edecektir.Satın alan sadece örnekteki tabloyu veya fotoğrafı satın alan kişinin haklarına sahip olmaktan öteye gidemeyecektir.(Sevinir: 2022, https://www.erdem-erdem.av.tr/bilgi-bankasi/fikri-mulkiyet-hukuku-acisindan-nftler )

Bu başlangıç açıklamasından sonra, eser üzerinde telif hakları anlamında FSEK hangi hakları veriyor ve bu hakların devri normalde nasıl gerçekleşir, NFT’lerde nasıl gerçekleşebilir, bunlara yer vermemiz iyi olacaktır.

Hukukumuza göre eser üzerinde eser sahibinin haklarını 3’e ayırabiliriz. Manevi haklar, mali haklar ve yargılamaya ilişkin haklar. Manevi ve mali haklar aşağıda sayacağımız yetkiler olup, yargılamaya ilişkin haklar ise tecavüzün meni davası, tecavüzün önlenmesi davası, maddi ve manevi tazminat davası açabilme haklarıdır.  ( https://www.linkedin.com/pulse/nft-sanal-m%C3%BClkiyet-nftlerin-hukuki-a%C3%A7idan-de%C4%9Ferlendirilmesi-/?trk=pulse-article_more-articles_related-content-card&originalSubdomain=tr, Erişim Tarihi: 24.03.2022 )

2.    Manevi Haklar ve Devri

Telif hakları dediğimiz eser sahibinin hakları, manevi ve mali haklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Manevi haklar şu şekildedir:

• Umuma arz salahiyeti.
• Adın belirtilmesi salahiyeti.
• Eserde değişiklik yapılmasını menetmek.
• Eser sahibinin malik ve zilyetlere karşı haklar.

FSEK’e göre manevi haklar, hiçbir şekilde devredilemez. Bu sebeple NFT eserlerde de hiçbir şekilde manevi haklar devredilemeyecek ve umuma arz edilmesi hakkını, adın belirtilmesi hakkını, eserde değişikliği menetmek ve eseri sadece satın alan veya taşıyanlara karşı hakları sadece ilk eser sahibi kullanabilecektir.

3.    Mali Haklar ve Devri

Eser sahibinin mali hakları şunlardır:

• İşleme hakkı (FSEK m. 21),
• Çoğaltma hakkı (FSEK m. 22),
• Yayma hakkı (FSEK m. 23),
• Temsil hakkı (FSEK m. 24) ,
• Umuma iletim hakkı (FSEK m. 25) ile
• Pay ve takip hakkıdır (FSEK m. 45).

Hukukumuza göre mali haklar devredilebilecek olup, FSEK m.52’de şekil şartı yer almaktadır.

“m.52: Mali haklara dair sözleşme ve tasarrufların yazılı olması ve konuları olan hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır. “

Görüldüğü gibi eser üzerindeki mali haklar, FSEK’e göre yazılı olarak devredilebilecektir.  

Bu ana hükümlerimizi açıkladıktan sonra hukuki ve yazılımsal olarak NFT satışlarında ne hususlar var onları incelememiz gerekecektir.

F.   NFT’ler Üzerindeki Telif Haklarının Devri

Yukarıda bahsettiğimiz gibi NFT’ler özel bir hüküm olmadan satın alınması durumunda telif hakları alıcıya geçmeyecektir. Bunun yanında manevi haklar da Hukukumuza göre devredilemeyecektir.

Yukarıda bahsettiğimiz üzere NFT’ler üzerindeki mali hakların(telif haklarının) devri ise Kanunu’muzda belli şartlara bağlanmış olup m.52’de düzenlenmiştir:

FSEK m.52: “Mali haklara dair sözleşme ve tasarrufların yazılı olması ve konuları olan hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır. “   

Yani hukukumuza göre NFT’ler üzerindeki mali hakların devri için, Sanatçı ile Alıcı arasında yazılı bir sözleşme olması gerekmektedir. Ayrıca yukarıda saydığımız mali haklarında teker teker sayılarak sözleşmede belirtilmesi gerekmektedir. Mali hakların devredilmediği bir NFT satışında ise alan kişi, eser üzerinde oynama yapamayacak, kopyalamayacak, aldığı eseri çoğaltarak satışa çıkartamayacak, toplu alanlarda bu eseri özel olarak sergileyemeyecek, radyo-tv gibi kablolu araçlar ile umuma iletemeyecektir.

Aynı zamanda mali hakların devrinin yanında, bu hakların da başkasına devredilmesi için de FSEK m.49’a göre yine sözleşmede özel hüküm bulunması şarttır.

Telif haklarının devrinin Türk Hukukuna göre ancak yazılı sözleşme şeklinde olması, el yazılı imza veya güvenli elektronik imza ile imzalanmış olması sonucunu da karşımıza çıkarmaktadır. NFT pazaryerlerinde veya blockchain ağlarında (token) yapılan aktarım sonrası bu şekil şartlarının gerçekleştirilebilmesinin çok zor olduğu açıktır. Bu anlamda acaba bu kural esnetilebilir mi?

Türk Medeni Kanunu m.2’ye göre, “Herkes haklarını kullanırken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.” Bu anlamda “akıllı sözleşmede” buna ilişkin hüküm olması ve bu kasıtla bir alışveriş yapılması sonucu, bu hakkın yazılılık şartına uyulmadığı gerekçesi ile bir hak ileri sürülebilir mi? Bu soru hukukumuzda tartışmalı ve yoruma açık bir konudur. Zira FSEK m.52 ifadesi açık olsa da, Yargıtay’ın Medeni Kanun m.2 ve FSEK m.52 nin uygulanmasına yönelik, el yazılı imzanın zorunluluğunu aramadığı kararları mevcuttur.( Hatice Ekici Tağa and Büsra Tilkioglu, 2020, https://www.mondaq.com/turkey/contracts-and-commercial-law/983140/eserler-zerindeki-mali-haklarin-devri ) Bu anlamda fazla yapıcı yorum ile yazılı sözleşme zorunluluğu ortadan kaldırılabilse de, NFT’ler özelinde Yargıtay içtihatları oluşmadan bu durumda zorunluluğun kalkabileceğinden bahsetmek de doğru olmayacaktır. Bu anlamda şu an için kesin yorum yapılması süreç içerisinde belirli olacaktır.

Bu tartışmalı hususun yanı sıra, malikliğin geçişi ve telif haklarının geçişi konusunda ne şekilde hukuki çözüm yolları bulunabilir, incelemek gerekir.

1.    Fiziki Sanat Eserleri ve NFT

Dijital eserlerin yanı sıra, fiziki eserlerin de NFT’ye dönüştürülüp satılabilir olduğunu söylemek isteriz. Zira uygulamada fiziki resim eserlerinin fotoğraflarının NFT pazaryerlerinde satıldığını söylemek mümkündür. Yukarıda bahsettiğimiz gibi bu durumda akıllı sözleşmede fiziki eser malikliği hakkında bir hüküm olmadığı takdirde, alıcı sadece fiziki eserin fotoğrafının hash kodlarını ve (sistemde mevcutsa) meta datalarını satın almış olacak ve malik olacaktır. Lakin fiziki eserin sahibi satıcı olarak kalmaya devam edilecektir.

1.1.                     Peki alıcının fiziki eseri de alabilmesi için nasıl bir yol izlenmelidir?

Bunun için çeşitli yöntemler uygulanabilecek olup, şu yollar izlenebilir:

1. İlk olarak fiziki esere fiziki olarak bir “kod” vererek, pazaryerine veya blockchain ağına eserin “görselinin yanında kodunun da satıldığını” belirterek bu satış gerçekleşecektir. Satıcı NFT pazaryerinde veya NFT’yi satışa sunduğu alanda,” fiziki halinin de satılmakta olduğunu” ve NFT’nin alınması durumunda “sonradan gönderilebileceğini” belirtebilecektir.
2. İkinci yöntem olarak ise doğrudan akıllı sözleşmede bu (sistemde mevcutsa) bu “metadata”daki görselin fiziki gönderileceği de belirtilebilir.

Tabi ki bu durumda “alıcı ve satıcının kimliklerinin tespiti hususları” da önem arz etmektedir. Bu durumda da “NFT Pazaryerinin uyguladığı kimlik ve sözleşme sistemi” ile  “harici satıştaki ilişkideki ispat hususları” önem arz edecektir.( https://opensea.io/tos , Erişim tarihi: 27.03.2022)

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız üzere fiziki eserlerin telif haklarının devri için de Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre yazılılık şartı ayrı ayrı hakları belirterek gerekli olup, dürüstlük kuralı uyarınca esneklik hususu uzun ve ayrıntılı tartışmayı gerektirecek bir husustur. Şimdilik sadece bu kadar belirtmekteyiz.

G.  Uygulamada NFT Pazaryerleri ve Telif Hakları Uygulamaları

Bilindiği gibi birçok NFT pazaryeri Dünya’da mevcuttur. Bu pazaryerlerini ayıran hususlardan en önemlisi kullandıkları blockchain ağ sistemi olsa da, yavaş yavaş rekabetin de artması ile verdikleri hizmet türleri, satıcı ve alıcılara sağladıkları fırsatlar da tercih edilebilirlikte önem arz etmektedir.

1.    Cüzdan Aktarımlarına Göre

Uygulamada NFT marketler, NFT alışveriş hizmetlerini sağlamakta genel olarak 2 tür yöntem uygulamaktadır:

1. Doğrudan pazaryerlerinin akıllı sözleşmeleri üzerinden Ethereum veya diğer blockchain ağlarına NFT’leri yüklemek.

Bu seçenekte NFT pazaryerlerinin kendi akıllı sözleşmeleri ile işlem yapmakta olduğumuz için, NFT pazaryerlerinin “kullanıcı sözleşmesi”ni incelememiz gerekmektedir.

Bu kapsamda kullanıcıların NFT pazaryerlerinin “çerçeve sözleşme/kullanıcı sözleşmeleri”ni incelemeleri büyük önem arz etmektedir.

• Kullanıcılara bireysel akıllı sözleşmeleri ile sisteme yükleme imkanı sağlamak.

Bu seçenekte ise kullanıcılar doğrudan kendi akıllı sözleşmeleri ile ethereum veya diğer ağlarda NFT lerini yükleyip satışa sunabilmektedirler. Burada akıllı sözleşme oluşturma konusunda bir yazılım bilgisi gerekmekte olup, özellikle satın alır iken de önem arz etmektedir.

2.    NFT Saklama Çeşitlerine Göre

Yukarıda bahsettiğimiz şekilde, NFT’lerin satışında bazen sadece özet kod geçmekte olup, bazen ise metadata da akıllı sözleşmede olmakta veya metadatanın bağlantısı akıllı sözleşmede yer almaktadır.

1. Sadece Hash Kodunun Yer Aldığı Marketler: Bazı marketler, IPFS sistemini kullanmamakta ve sadece blockchain sisteminde o eserin kodunun geçişini sağlamaktadır. Yukarıda bu durumda telif hakları açısından ne gibi hususların gerçekleştiği anlatılmıştır.
2. Metadata’nın Geçişinin Sağlandığı Marketler: Bazı platformlarda ise metadata da akıllı sözleşmede yer almakta veya metadatanın bağlantısı da yer almaktadır. Bu da satın alma ve/veya telif hakları konusunda daha sağlıklı bir yöntemdir.

Bazı NFT marketler metadataların sonradan değiştirilememesi için “freezing” denilen yöntem ile metadataların dondurulabilmesine de imkan sağlamakta olup, teknik ve hukuki olarak ayrıntılı tartışmaların gerektiği bir husustur.

3.    Telif Hakları Şartlarına Göre

Uygulamada bazı NFT marketlerin telif hakları olarak yukarıda bahsettiğimiz şekilde özel hükümlere yer vermediğini görmekte isek de, bazıları yer vermektedir.

1. Sadece satımın gerçekleştiği pazaryerleri: NFT pazaryerlerinin çoğunda, telif hakları anlamında akıllı sözleşmede özel hüküm olmamakta ve yukarıda bahsettiğimiz gibi sadece maliklik anlamında alıcı bir hakka sahip olmaktadır.
2. Telif Haklarının geçişi hükümlerinin yer aldığı pazaryerleri: Bazı NFT marketlerde ise telif haklarına dair akıllı sözleşmede özel hükümlerin olduğunu görmekteyiz. Bu ise her ne kadar Türk Hukuku anlamında geçişi sağlamayacak veya ayrıntılı yorumlar ile ancak sağlayacak olsa da, şekil şartını bir yana bırakır isek telif haklarının geçişini sağlayabilecek ve alıcı ve satıcılar için daha esnek bir Pazar sunacaktır.

Tüm bu pazaryeri çeşitlerinin dikkate alınması fikri mülkiyet hakları açısından büyük önem arz edecektir.

H.  Değerlendirmeler ve Sonuç

     Blockchain’nin, teknoloji, sanat ve hukuk dünyasında devrim niteliğinde bir buluş olduğu tartışılması zor bir gerçektir. Bu anlamda NFT’ler de bu teknolojinin şu an son ürünlerinden olup, birçok alanda da kullanılmaktadır.

     NFT’lerin hukuki açıdan en büyük avantajının, telif haklarının aitliği konusunda dijital bir güvence vermesi ve bu hakların takip edilebilmesi olduğu söylenebilecektir. Örneğin sanatçı eserinin ikinci satışından pay alma (royalty rights) dediğimiz hakkın da doğru ve zahmetsiz şekilde çalışabilmesi, NFT’ler ile olmaktadır.

     Bunun yanında NFT satışlarında telif haklarının devri için bizim Hukukumuz açısından bazı yorumları bir kenara bırakır isek yazılılık şartının gerektiğini söylemiştik. Bu şartın sağlanması zor gözükse de pazaryerleri bazı sistemler oluşturarak alıcı ve satıcı arasında yazılılığı da sağlayabileceğini söylemek lazım. Örneğin dokunmatik ekrandan elle oluşturulan bir imza sistemi ile yazılılık şartının da sağlanabileceği düşüncesindeyiz. Bunun yanında manuel el imzası da işletmesel kararlar değerlendirildikten sonra kullanılabilecektir.

     Birçok açıdan yenilikler ve kolaylıklar getiren NFT teknolojisi, sanat eserleri açısından da birçok kolaylık getirdiği ortadadır. Yeni bir teknoloji olmasından dolayı da klasik sanat eseri satışlarında uygulanan hukuki kurallar, belki NFT sanat eserlerinde uyumsuzluklara yol açabilmektedir. Bu anlamda kolaylık ve ihtiyaç olması sebebi ile NFT’ler ile sanat eseri satışları hakkında da mevzuat değişikliklerinin gerektiği görüşündeyiz. Tabi ki bu değişiklik hem genel hukuk kaidelerine uygun hem de uygulamadaki ihtiyaçlara kapsayıcı cevap verebilecek bir değişiklik olmalıdır.

Av. Ali ERŞİN’in Hukuk ve Bilişim Blog’taki tüm yazılarını bağlantıdan okuyabilirsiniz.

Ayrıca Yazarın 9. Sayımızda yayınlanan AMLD 6 ve Kripto Para Düzenlemeleri başlıklı yazısını okumak için bağlantıya tıklayınız.

Yazar: Av. Ali ERŞİN / Genel Koordinatör